Als paardenliefhebber heb ik door de jaren heen heel wat uren op stal en in de rijbaan doorgebracht. Vaak staat er zachtjes een radio aan, een gewoonte op veel stallen. Maar heeft die muziek eigenlijk invloed op onze paarden, vooral tijdens de training? Het is een vraag die me vaak bezighoudt. Anekdotes zijn er genoeg, van paarden die lijken te ontspannen bij klassieke klanken tot paarden die juist opveren bij een steviger ritme. Maar wat zegt de wetenschap en de praktijk nu echt? Laten we samen eens duiken in de fascinerende wereld van paarden en muziek.
Wat Onderzoek Zegt over Muziek en Paardenwelzijn
Het idee dat muziek de stemming van paarden kan beïnvloeden, is niet nieuw. We kennen allemaal de verhalen over het ‘Mozart-effect’ bij baby’s, maar hoe zit dat bij paarden? Onderzoek hiernaar is best complex; paarden zijn nu eenmaal geen eenvoudige onderzoeksobjecten. Toch zijn er interessante studies gedaan die licht werpen op de zaak. Een studie uit 2015, gepubliceerd in het Journal of Equine Veterinary Science, onderzocht bijvoorbeeld het effect van muziek op renpaarden. Wat bleek? Paarden die vijf uur per dag naar muziek luisterden, vertoonden na een maand al tekenen van verminderde stress, gemeten aan hun hartslag (HR) en hartslagvariabiliteit (HRV). HRV is een maatstaf voor de variatie in tijd tussen hartslagen, wat iets zegt over hoe goed het lichaam zich aanpast aan stress. De paarden leken kalmer dan de controlegroep zonder muziek. Dit suggereert dat muziek daadwerkelijk een fysiologisch effect kan hebben.
Niet alle muziek is echter hetzelfde. Onderzoek van Hartpury University in het Verenigd Koninkrijk liet zien dat paarden verschillend reageren op diverse genres. Klassieke muziek en countrymuziek leken kalm gedrag te bevorderen, terwijl jazz en rockmuziek juist zorgden voor meer alertheid en soms zelfs stressgerelateerd gedrag zoals stampen en hoofdschudden, zoals ook andere studies suggereren. Dit betekent dat je de muziekkeuze kunt afstemmen op wat je wilt bereiken: rust en ontspanning, of juist wat meer energie en alertheid tijdens een training. Het is fascinerend om te zien hoe een paard dat wat sloom is, soms net even alerter wordt bij een ander type muziek.
De kalmerende werking van klassieke muziek wordt door meerdere onderzoeken ondersteund. Een Franse studie van de universiteit van Caen onderzocht het effect tijdens stressvolle momenten zoals transport en bij de hoefsmid. Hoewel er bij de hoefsmid geen significant verschil werd gevonden, bleek klassieke muziek tijdens transport wel degelijk stressverlagend te werken. De hartslag van de paarden herstelde sneller na de rit. Ook een andere studie, uitgevoerd door Ethonova in samenwerking met de Universiteit van Caen en Straatsburg, bevestigde dat klassieke muziek stressindicatoren kan verlagen en het herstel van de hartslag na stress kan versnellen. Dit is iets wat ik zelf ook wel eens toepas: bij het laden van een wat nerveus paard kan rustige, klassieke muziek soms net dat beetje helpen om de spanning te breken.
Toch is het belangrijk om realistisch te blijven. Muziek is geen wondermiddel. Het effect, met name het kalmerende effect, lijkt vaak van tijdelijke aard. De Poolse studie met renpaarden toonde aan dat de paarden na ongeveer drie maanden gewend raakten aan de muziek, en het stressverlagende effect afnam. Dit fenomeen van gewenning betekent dat je muziek strategisch moet inzetten. Bovendien, als een paard gestrest is door bijvoorbeeld eenzaamheid of pijn, zal muziek de onderliggende oorzaak niet wegnemen. Het aanpakken van de kern van het probleem blijft altijd prioriteit nummer één. Muziek kan ondersteunend werken, maar vervangt nooit goed management en aandacht voor het welzijn van je paard.
Muziek als Praktisch Hulpmiddel in de Training
Naast het beïnvloeden van de gemoedstoestand, kan muziek ook een actieve rol spelen in de training zelf. Denk bijvoorbeeld aan het wennen aan prikkels. Een mooi voorbeeld hiervan is de training van paarden voor Prinsjesdag. Deze paarden moeten leren omgaan met drukte, onverwachte geluiden én luide muziek. Door ze tijdens de training gecontroleerd bloot te stellen aan verschillende soorten muziek, ondergaan ze een proces dat ‘desensibilisatie’ heet: het proces waarbij een paard geleidelijk went aan prikkels zodat het er niet meer (heftig) op reageert. Zo leren ze dat muziek geen bedreiging vormt en blijven ze rustiger onder druk. Dit principe kun je ook op kleinere schaal toepassen, bijvoorbeeld om je paard voor te bereiden op een wedstrijdterrein waar vaak muziek speelt.
De Kunst van de Kür op Muziek
Waar muziek misschien wel de meest zichtbare rol speelt, is in de dressuur, specifiek bij de kür op muziek. Hier is muziek veel meer dan achtergrondgeluid; het is een integraal onderdeel van de proef. Zoals dressuurexpert Monique Peutz aangeeft in een artikel op De Hoefslag, kan de juiste muziekkeuze een paard visueel verbeteren en de bewegingen ondersteunen. Het gaat om de harmonie tussen paard, ruiter en muziek. De muziek moet het ritme en de bewegingen van het paard volgen en versterken. Een krachtige galop wordt nog indrukwekkender met bijpassende muziek, terwijl een vloeiende draf geaccentueerd kan worden door lichtere klanken.
Het kiezen en samenstellen van een kür is een kunst op zich. Het gaat niet alleen om mooie muziek, maar ook om strategische keuzes. Je kunt muziek gebruiken om de sterke punten van je paard te benadrukken of juist mindere punten wat te camoufleren. Componist Theo Holstein, die gespecialiseerd is in kürmuziek, vergelijkt een goede kür met een film: het moet een verhaal vertellen en emotie oproepen. Hij benadrukt hoe belangrijk het is dat de muziek past bij het ritme van het paard, vooral bij rassen zoals het Friese paard. Te zware beats kunnen storend werken als de passen niet exact samenvallen. Hij kiest liever voor melodieuze klanken die het paard lichter doen lijken. Het maatwerk dat hij levert, waarbij hij muziek afstemt op de specifieke combinatie, onderstreept hoe persoonlijk de invloed van muziek kan zijn. Bedrijven zoals Kür Online bieden ook kant-en-klare of op maat gemaakte küren aan, waarbij klanten vaak de perfecte match tussen paard en muziek prijzen.
De positieve impact van goed gekozen kürmuziek blijkt ook uit de ervaringen van ruiters die samenwerken met gespecialiseerde bedrijven zoals Sound for Horses. Ruiters rapporteren niet alleen hogere scores voor het artistieke gedeelte, maar ook een gevoel van ‘kippenvel’ en een versterkte harmonie met hun paard. Dit laat zien dat muziek niet alleen de jury beïnvloedt, maar ook de beleving van de ruiter en mogelijk zelfs het paard. De groeiende populariteit van de kür op muziek, zelfs in disciplines zoals het mennen, zoals Erwin Pruim propageert, toont aan dat de kracht van muziek steeds breder wordt erkend in de paardenwereld. Het is belangrijk dat de muziek past bij paard en menner, en dat deze goed is afgestemd op de oefeningen.
De Juiste Muziek Kiezen
Oké, de invloed van muziek is duidelijk, maar hoe pas je dit nu praktisch toe? Hoe kies je muziek die past bij jouw paard en jouw trainingsdoelen? Het is een kwestie van observeren en uitproberen, maar er zijn wel wat richtlijnen.
- Denk na over het doel: Wil je je paard kalmeren (bijvoorbeeld op stal of tijdens transport)? Dan lijken klassieke muziek of rustige countrymuziek volgens onderzoek de beste keuze. Zoek je juist wat meer energie en alertheid tijdens de training? Dan zou je kunnen experimenteren met andere genres, maar wees voorzichtig met te drukke of harde muziek zoals rock of jazz, die volgens sommige studies stress kunnen veroorzaken.
- Let op het ritme en tempo: Vooral als je muziek tijdens het rijden wilt gebruiken, is het cruciaal dat het ritme (beats per minute) past bij de gangen van je paard. Dit vraagt wat zoekwerk en soms zelfs professionele hulp, zoals bij het samenstellen van een kür.
- Volume en consistentie: Zet de muziek niet te hard. Paarden hebben een gevoelig gehoor. Zachte achtergrondmuziek is vaak al voldoende. Als je muziek gebruikt voor ontspanning, kan het helpen om dit consistent te doen, maar houd rekening met het gewenningseffect. Varieer af en toe of las pauzes in.
- Observeer je paard: Dit is misschien wel de belangrijkste tip. Kijk goed naar de reactie van je paard. Ontspant hij zijn oren, kauwt hij licht, zucht hij? Of wordt hij juist onrustig, legt hij zijn oren plat, of gaat hij stampen? Elk paard is een individu en wat voor het ene paard werkt, hoeft voor het andere niet te gelden.
- Kwaliteit van het geluid: Zorg voor een redelijke geluidskwaliteit. Krakende speakers of blikkerig geluid zijn voor niemand prettig, ook niet voor je paard.
Er zijn tegenwoordig zelfs online bronnen en afspeellijsten te vinden die speciaal zijn samengesteld voor paarden. Of je nu zoekt naar rustgevende stalmuziek of inspiratie voor je kür, het loont de moeite om je hierin te verdiepen. Maar onthoud: het blijft een hulpmiddel, geen vervanging voor goede zorg en training.
Toekomstmuziek in de Paardenwereld
De relatie tussen paarden en muziek is complex en we staan waarschijnlijk nog maar aan het begin van het volledig begrijpen ervan. Wat de studies en praktijkervaringen ons laten zien, is dat muziek wel degelijk een invloed kan uitoefenen, zowel op de fysiologie als op het gedrag van paarden. Het kan een waardevol instrument zijn in onze gereedschapskist als trainers en verzorgers, mits we het doordacht en met aandacht voor het individuele paard inzetten.
Of het nu gaat om het creëren van een rustigere stal omgeving, het verminderen van transportstress, het desensibiliseren voor wedstrijdgeluiden of het perfectioneren van een kür op muziek, geluid speelt een rol. Het mooie is dat muziek ook een emotionele laag kan toevoegen aan onze interactie met paarden. Het vinden van die ene melodie die perfect past bij de beweging van je paard, of het zien ontspannen van een nerveus paard bij rustige klanken, dat zijn momenten die de band kunnen versterken.
Laten we dus vooral blijven luisteren – niet alleen naar de muziek, maar vooral naar onze paarden. Door goed te observeren en te experimenteren, kunnen we ontdekken hoe we muziek op een positieve manier kunnen integreren in hun leven en training. Misschien vinden we zo wel de perfecte symfonie voor een nog harmonieuzere samenwerking.